Krtoli (poluostrvo Luštica, Tivat, Crna Gora)
Krtoli danas zahvataju više od polovine opštine Tivat, brojna slikovita mjestašca, Soliotsko polje i arhipelag s tri jedinstvena ostrva. Krtoli su bili metoh ostrvskog manastira Sv. Arhangela Mihaila. Ovdje radi prva škola na narodnom jeziku u Crnoj Gori.
U Boki Kotorskoj (Crna Gora) postoje dva velika poluostrva, Vrmac (između Kotora i Tivta) i veće – Luštica, od ulaza u Zaliv do zaliva Trašte. Najvećim dijelom, oblast Krtolâ u geografskom smislu pripada poluostrvu Luštici, i nalazi se između otvorenog mora i mora Boke Kotorske.
Do Krtola se dolazi lako (v. Radovići). Sva tamošnja mjestašca nalaze se ili po niskim obližnjim brežuljcima, ili tik uz obalu. Riječ je o Radovićima kao najvećim (v. to), Đuraševićima, Marićima, Bogišićima, Milovićima, Nikovićima, Kostićima, Gošićima, te Bjelilima, Kaluđerovini, Krašićima.
Krtoli su kao cjelina od davnina bili metoh (manastirska oblast) ostrvskog pravoslavnog manastira Sv. Arhangela Mihaila, tj. oblast Miholjskog zbora, nekad mnogo šireg od granica današnjih Krtola. Naziv potiče iz 14. v. od Cartolle, u značenju utvrda na brežuljku (a ne od krtola, u značenju krompir).
Područje Krtola danas zahvata više od polovine opštine Tivat (Crna Gora). U sastavu ove oblasti su i Solila, tj. Soliotsko polje, i Svešteni arhipelag (Krtoljski arhipelag), s tri ostrva.
Soliotsko polje obiluje i solju i istorijom! Još u srednjem vijeku, Solila (polje na gotovo nultoj nadmorskoj visini) izbrazdana su parcelama u koje se more ulivalo plimom, i tu isparavalo do avgustovskog kristaliziranja. Vjekovima su se oko proizvodnje soli međusobno otimali: zetski knezovi, kotorska vlast, Mlečani, hercegnovski Turci... Istorija pamti i neprijateljska pustošenja (zatrpavanja) basena.
U ekološkom smislu, Solila su predio netaknute ljepote, pune ljekovitih soli i mineralne gline, ali i mjesto za posmatanje brojnih vrsta ptica. Na području danas urušenih solana nisu rijetki oni sezonski namjernici koji nitkoga ometani, namazani ljekovitim blatom, uživaju u pogledu na najrazuđeniji dio Crnogorskog primorja, na upravo tri obližnja zalivska ostrva...
Duhovni epicentar Sveštenog krtoljskog arhipelaga svakako je Miholjska prevlaka, poznatija kao Ostrvo cvijeća (ostrvo – samo kad je plima!), nekadašnja carska lavra. Na tom je djeliću kopna Sv. Sava 1912. g. udario temelje manastiru (Sv. Mihaila) i osnovao prvu zetsku episkopiju. U 15. vijeku, Kotorani (koji su pozvali i prihvatili vlast Mletačke republike) truju 70 monaha i brodskim topovima s mora zatiru pravoslavni manastir, a pod izgovorom da (time) guše seljački ustanak, tzv. Grbaljsku bunu. O svom trošku grofica Ekaterina Vlastelinović obnavlja manastir 1883. g, i na vrhu ostrva podiže do danas očuvanu crkvu Sv. Trojice, s rozetama i fragmentima kamene plastike iz nekadašnje svetosavske lavre.
Krajem minulog vijeka obnovljen je i sam manastir. Paralelno, Ostrvom cvijeća hode i monasi i turisti. Miholjska prevlaka je duhovna, ekološka i botanička oaza, s plitkim toplim kupalištima, i svakako je vrijedi posjetiti.
Susjedno je ostrvo do te mjere blizu Prevlaci da se do Sv. Marka (nekad znanog kao o. Arhangela Gavrila) može lako i preplivati! U 2. polovini 20. v. na ostrvu je izgrađeno tzv. polinezijsko naselje-ljetovališta pariškog kluba Mediterrane, s bungalovima od drveta i palmovine – do te mjere ekskluzivno/zabranjeno da više od polovine trenutno rođenih Bokelja nikad nije nogom kročilo na nj! Premda najveće zalivsko ostrvo, ono je i danas nenaseljeno, iako stalno obilaženo turističkim brodićima i fotografisano s mora.
Treće ostrvo u arhipelagu, školj Gospa od Milosti, podvodnim je sprudom spojeno sa Sv. Markom, do te mjere plitkim, da tokom ljetnje oseke čak i običnom barkom ovuda treba oprezno! Crkva posvećena začeću Sv. Bogorodice, i samostan opasan bedemom, nastaju 1524. Do 1800. tu žive franjevci. Kompleks je obnovljen 1900. I danas je živ.
Sa istočne strane arhipelaga nalazi se Tivat (v. to). Sa zapadne strane – krtoljska sva naselja. Godine 1776. u Krtolima radi prva škola na narodnom srpskom jeziku u Crnoj Gori.
Crkva Sv. Gospođe što dominira kontinentalnim poluostrvskim pejzažom, saborna je crkva cijelih Krtola (v. Radovići).
U Bogišićima se nalazi Sv. Ivan, u neposrednoj blizini crkve Sv. Jovana. Crkva pak Sv. Jovana Preteče jednobrodna je građevina iz 1776.
Jednobrodni hram Sv. Luke s polukružnom apsidom i s visokim zvonikom nalazi se u mjestu Gošići, na mjestu starije crkve, obnovljene 1776.
U Krašićima, na samoj obali, nalazi se crkva Sv. Mučenika iz 1901. Iznad kamene ploče s natpisom ugrađena je rozeta. Iz 18. v. potiče Sv. Nikola (Gornji Krašići), jednobrodna građevina s pravougaonom apsidom.
U Đuraševićima je crkva Sv. Arhangela Mihaila iz 18. v.
Boravak u Krtolima, ma gdje se odsjelo, nudi povlašćeni pogled na čak tri obližnja ostrva, mliječno-plavu boju mora plitke lagune, te laku vezu sa Tivtom, Kotorom, Budvom (v. sve to), kad i odlazak na najpoznatije poluostrvske izletničke pošte: Plavi horizonti, Rose, Žanjic...